MENA (Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika) mintaqasidagi investitsiya bozori sezilarli darajada tiklanmoqda. 2024-yil sentabrida mintaqada jami 63 ta startap $282 million investitsiya jalb qildi, bu oylik hisobda (MoM) 234% va yillik hisobda (YoY) 607% o‘sishni anglatadi. Umumiy investitsiyaning atigi 12% qismi kredit moliyalashtirishga to‘g‘ri keldi.
O‘tgan oyda eng yirik mablag‘ Saudiya Arabistonining SHIFT mobil startapiga jalb qilindi – ular $82,8 million investitsiyaga ega bo‘ldi. Ikkinchi yirik mablag‘ esa Syarah startapiga tegishli bo‘lib, ular C seriyali davrda $60 million jalb qilishdi, shundan $20 millioni kredit moliyalashtirish orqali ta’minlangan.
Saudiya startaplari yana yetakchilikka chiqdi
Ikki oy ketma-ket yetakchi ekotizim sifatida Saudiya Arabistoni startaplari qayd etilmaganidan so‘ng, sentabrda ular yana eng yirik mablag‘ jalb qila oldi. Saudiya startaplari jami mintaqadagi 60% dan ortiq investitsiyani o‘zlashtirib, 23 ta bitim orqali $170,8 million jalb qildi. Ikkinchi o‘rinni esa BAA egalladi – u yerdagi 12 ta startap jami $73,8 million investitsiya oldi. Aksincha, Misr startaplari ancha past ko‘rsatkichda bo‘lib, faqat 13 tasi jami $25 million investitsiya jalb qilishga erishdi.
Fintex sektori investorlar e’tiborida
Investorlar hanuz fintex sektoriga ishonch bildirishmoqda; bu sektor ketma-ket to‘rt oydan beri eng ko‘p mablag‘ jalb qilgan soha bo‘lib qolmoqda va jami $102,5 million mablag‘ 14 ta startap tomonidan o‘zlashtirildi. Shu bilan birga, SHIFT startapi tufayli mobil xizmatlar sektori ikkinchi o‘rinni egalladi.
Bitimlar soniga kelsak, e-commerce (elektron tijorat) va edtech (ta’lim texnologiyalari) sektorlari sezilarli yutuqlarga erishdi, har birida 9 ta bitim orqali mos ravishda $63 million va $4,35 million jalb qilindi. Shuningdek, SaaS xizmatlari uchun 8 ta bitim orqali $10 million sarmoya kiritildi.
Saudiya Arabistoni va Iordaniyadagi Flat6Labs demo kunlari sababli, bitimlar soni akselerator investitsiyalari foydasiga ishladi. Mazkur dastur 17 ta startapga umumiy qiymati $2 millionni tashkil etgan investitsiyalarni ajratdi. Shu bilan birga, investorlar dastlabki bosqichdagi startaplarga ko‘proq qiziqish bildirmoqda – jami $102 million 15 ta urug‘ bosqichidagi bitimlarga va $5 million esa 7 ta oldindan urug‘ bosqichidagi startapga yo‘naltirildi. Keyingi bosqich startaplariga ikkita bitim bilan sarmoya kiritildi: Paymob startapining B seriyali davri uchun $22 million va Syarah startapining C seriyali davri uchun $60 million.
Investitsiya qiymati bo‘yicha sentabr oyida biznesdan iste’molchiga (B2C) model eng yuqori natijani ko‘rsatdi. Ushbu model 24 ta startap orqali $93,7 million jalb qilgan bo‘lsa, biznesdan biznesga (B2B) modelga esa 28 ta startap orqali $84,6 million investitsiya yo‘naltirilgan. Shu bilan birga, ikkala modelda ishlovchi startaplar esa eng ko‘p mablag‘ni jalb qilib, 5 ta bitim orqali $100 million o‘zlashtirgan.
O‘tgan oyda ayollar asos solgan olti startap jami $583,000 mablag‘ jalb qilgan, bu asosan grantlar orqali amalga oshirilgan. Biroq, erkaklar asos solgan startaplar $260 million jalb qilib, umumiy investitsiyalarning katta qismini o‘zlashtirdi. Shu bilan birga, erkak va ayollar tomonidan hamkorlikda asos solingan yettita startapga $21 million yo‘naltirilgan.
So‘nggi uch oyda nimalar ro‘y berdi?
Hududdagi keskinlik kuchaygan bir paytda, xususan, Eronga tegishli Tel-Avivga raketa zarbasi berilganidan so‘ng, MENA (Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika) mintaqasidagi startap ekotizimi noaniqlik va likvidlikning yetishmasligi sharoitida kutilmagan mustahkamlikni namoyon qildi. 2024-yilning uchinchi choragida jami 136 ta startap $727 million miqdorida investitsiya jalb qilgan bo‘lib, bu ko‘rsatkich o‘tgan yilning xuddi shu davriga nisbatan 192% va oldingi chorakka nisbatan 60% o‘sishni bildiradi.
Mintaqaning yetakchi ekotizimlari
Saudiya Arabistonidagi startaplar chorakdan chorakka o‘sishda davom etayotgan bo‘lsa-da, BAA startaplari investitsiya hajmi bo‘yicha barcha ekotizimlardan ustun turibdi.
2024-yilning uchinchi choragida BAA startaplari jami $233 million investitsiya jalb qilib, 41 ta bitimni yakunlagan. Bu ko‘rsatkich choraklik ko‘rsatkichda (QoQ) 23% pasayishni ko‘rsatsa-da, yillik hisobda (YoY) 65% o‘sishni anglatadi. Saudiya startaplari uchinchi chorakda yaxshi natijalarga erishib, 40 ta bitim orqali deyarli $219 million jalb qildi, bu esa yillik hisobda 175% o‘sishdir.
Misr ekotizimi esa uchinchi chorakda qiyin sharoitlarga qaramay o‘zini yaxshi ko‘rsatdi. Sharqiy va janubiy chegaralarda davom etayotgan geosiyosiy tanglik va mamlakatning ikkinchi eng yirik chet el valyuta manbai bo‘lgan Suvaysh kanalidan tushadigan daromadning kamayishiga qaramasdan, 23 ta misrlik startaplar jami $215 million jalb qildi, bu choraklik hisobda 345% va yillik hisobda hayratlanarli darajada 1076% o‘sishni anglatadi.
Ta’kidlash joizki, Ummon startaplari endi investorlarda qiziqish uyg‘otmoqda. Uchta startap orqali jami $40 million investitsiya jalb qilib, ular to‘rtinchi o‘rinni egallashga muvaffaq bo‘ldi. Iordaniya startaplari esa bitimlar soni bo‘yicha yuqori o‘rinda turibdi – 11 ta bitim orqali jami $2,5 million jalb qilishdi.
Fintex sektori yetakchilikka qaytdi
Yilning birinchi yarmida proptex (ko‘chmas mulk texnologiyalari) sektori eng ko‘p mablag‘ jalb qiluvchi soha sifatida fintex sektoridan ustun bo‘lgan edi. Lekin uchinchi chorakda fintex sektoridagi startaplar 38 ta bitim orqali $355 million jalb qilib, choraklik hisobda 247% va yillik hisobda 936% o‘sishni qayd etdi. Ikkinchi o‘rinda esa Web3 texnologiyalari sektori joylashib, beshta bitim orqali $99 million jalb qildi. Shu bilan birga, 17 ta elektron tijorat startaplari umumiy $86 million mablag‘ jalb qilishdi.
Boshlang‘ich bosqich investorlarning sevimlisi bo‘lib qolmoqda
Uchinchi chorakda urug‘ bosqichidagi startaplar boshqa bosqichlarni ortda qoldirib, 32 ta bitim orqali $218 million jalb qilishdi. Seriya A bosqichi esa 14 ta bitim bilan $160 million jalb qilishga muvaffaq bo‘ldi. Keyingi bosqichdagi bitimlar esa faqat sentabr oyida kuzatildi.
B2B sektori uchinchi chorakda eng ko‘p mablag‘ jalb qilgan biznes modeli bo‘lib, 72 ta startap orqali $477,6 million mablag‘ jalb qilindi. B2C modeli esa 40 ta startap orqali faqat $124 million sarmoya oldi, ikkala model bilan ishlaydigan sakkizta startap esa jami $100 millionni o‘zlashtirdi.
Uchinchi chorakda erkaklar asos solgan startaplar eng yuqori darajadagi moliyalashtirishni jalb qilib, 113 ta bitim orqali $683 millionni o‘zlashtirishdi. Aksincha, faqat ayollar rahbarligidagi startaplar atigi 9 tasi $953,000 sarmoya olgan. Boshqa mablag‘lar esa erkak va ayollar tomonidan birgalikda asos solingan 12 ta startap o‘rtasida taqsimlandi.
To‘rtinchi chorak prognozi
2024-yilning uchinchi choragida MENA mintaqasida investitsiya faolligi barcha kutilmalarga qaramay sezilarli o‘sishni ko‘rsatdi. Chet el investorlar mintaqaning rivojlanayotgan bozorlari bilan bog‘liq xatarlarni ehtiyotkorlik bilan baholayotgan bo‘lishsa-da, mahalliy venchur kapital fondlari bu imkoniyatlarni dadillik bilan qabul qilishdi. Shu bilan birga, geosiyosiy mojarolar neft narxlarining misli ko‘rilmagan darajada oshishiga olib kelgan, bu esa mintaqadagi venchur kapitalistlari va investitsiya fondlariga ega bo‘lgan boy davlatlar, xususan, GCC davlatlariga katta foyda keltirmoqda. Shu sababli, biz to‘rtinchi chorakda ushbu tendensiyaning davom etishini va 2025-yilda sezilarli ta’sirini ko‘rishni kutmoqdamiz.
