Unicorn yaratish – bir kechalik muvaffaqiyatmi yoki uzoq muddatli jarayon?
Unicorn kompaniya qurish qisqa muddatli muvaffaqiyatmi yoki yillar talab qiladigan uzoq jarayonmi? Venchur kapital bu jarayonga qanday ta’sir qiladi? Ushbu savollarga javob topish maqsadida men va Stanford Graduate School of Business Venture Capital Initiative tadqiqot guruhi AQShdagi minglab venchur sarmoya jalb qilgan kompaniyalarning yo‘lini tahlil qildik. Tadqiqot natijasida 1 500 dan ortiq kompaniya unicorn maqomiga erishgani aniqlandi. Quyida ushbu ma’lumotlarning asosiy xulosalari bilan tanishishingiz mumkin.
Unicorn maqomiga erishish uchun qancha vaqt ketadi?
Bugungi kunda startapini yo‘lga qo‘yayotgan startapchilar uchun ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, unicorn maqomiga erishish o‘rtacha 6,6 yil davom etadi va bu jarayon 2031-yil o‘rtalarida yakunlanishi kutiladi.
Biroq, bu borada juda katta farqlar ham mavjud.
Eng tez rivojlangan unicornlar
Ba’zi kompaniyalar atigi bir necha oy ichida unicorn maqomiga erishgan. Inflection AI va World Labs shunday misollardandir. Shuningdek, Anthropic va xAI kabi kompaniyalar bir yil ichida ushbu darajaga chiqishga muvaffaq bo‘ldi. Facebook va Character.ai esa ikki yilda unicornga aylandi.
Eng uzoq kutganlar
Boshqa tarafdan, unicorn maqomiga erishish uchun o‘nlab yillar kutgan kompaniyalar ham bor. Domestika va Citadel Securities bu marrani egallash uchun 20 yil vaqt sarflagan.
Eng sabr-toqat talab qilgan rekord esa Keyfactor va Kiteworks kompaniyalariga tegishli – ular mos ravishda 22 va 25 yilda unicorn maqomiga erishgan.
Ushbu ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, unicorn qurish har doim ham tezkor natija bermaydi. Ba’zi kompaniyalar qisqa vaqt ichida muvaffaqiyatga erishsa, boshqalari yillar davomida barqaror o‘sish orqali bu marraga yetib boradi.
Venchur moliyalashtirishning o‘ziga xos ritmi
Unicornga aylangan startaplarning venchur moliyalashtirish jarayoni ma’lum bir qonuniyatga ega. Bo‘lajak unicornlar ko‘pincha dastlabki bosqichdayoq institut sarmoyalarini jalb qilishadi.
Xususan, 1 000 ga yaqin startap xususiy moliyalashtirish turlaridan o‘tib unicorn maqomiga erishgan bo‘lsa, ularning 453 tasi o‘zining ilk venchur sarmoyasini bir necha oy ichida jalb qilgan. Yana 281 kompaniya esa ikkinchi yilining oxiriga qadar venchur sarmoya olishga muvaffaq bo‘lgan.
Shundan so‘ng, moliyalashtirish sur’ati sezilarli darajada pasayadi – agar startapda unicorn potensiali bo‘lsa, investorlar buni erta bosqichda payqashadi.
Shu bilan birga, kechikkan sarmoya jalb qilish ham muvaffaqiyatga to‘sqinlik qilmaydi. Grammarly va A24 kabi kompaniyalar kech bosqichda sarmoya jalb qilgan bo‘lsa-da, yuqori darajada muvaffaqiyat qozongan yorqin misollardir.
Birinchi sarmoya – faqat boshlang‘ich nuqta
Startap uchun birinchi moliyalashtirish bosqichini qo‘lga kiritish faqat boshlanishidir. Ko‘pchilik startaplar ilk sarmoya raundidan keyin 2–7 yil ichida unicorn maqomiga erishadi. Eng ko‘p unicorn paydo bo‘ladigan davr esa kompaniya tashkil etilganidan 3–8 yil o‘tib sodir bo‘ladi.
Aynan 4–5-yillar eng yuqori cho‘qqi hisoblanadi – har yili 100 dan ortiq kompaniya ushbu bosqichda unicornga aylanadi.
Biroq, unicorn maqomiga erishish doim ham uzoq muddatli muvaffaqiyatni kafolatlamaydi. Ba’zi kompaniyalar juda tez yuksalsa ham, barqarorlikni saqlab qolishda qiyinchiliklarga duch keladi. Masalan, WeWork 47 milliard dollarlik bahodan 2023-yilda bankrotlikka tushib ketishi buning yorqin misolidir.
Moliyalashtirish raundlari soni
Unicorn maqomiga erishish uchun startaplar o‘rtacha 5 ta moliyalashtirish raundini o‘tkazishi kerak. Biroq, bu borada sezilarli farqlar mavjud.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, 125 ta kompaniya atigi ikki yoki undan kam raund bilan unicorn darajasiga yetgan. Boshqa tomondan, 331 ta kompaniya 8 yoki undan ko‘p moliyalashtirish bosqichidan o‘tgan, hattoki uchta kompaniya 18 ta raundgacha sarmoya jalb qilishga majbur bo‘lgan.
Unicornga yo‘l – tezkor yuksalishmi yoki sabr talab qiladigan jarayon?
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, garchi tezkor o‘sish mumkin bo‘lsa ham, bu odatiy hol emas. Inflection AI va World Labs kabi kompaniyalar bir necha oy ichida unicorn maqomiga erishgan bo‘lsa-da, odatda bu jarayon katta sabr-toqat talab qiladi. Tadbirkorlar va investorlar uzoq muddatli istiqbolni e’tiborda tutishlari lozim, garchi bugungi muvaffaqiyatlar o‘tgan yillarga qaraganda tezroq sodir bo‘layotgandek tuyulsa ham.
Ko‘pchilik unicorn hikoyalari tezkor muvaffaqiyatga asoslangan bo‘lsa-da, biznes transformatsiyasi tezlashayotgan bo‘lishi mumkin. Masalan, radio 50 million foydalanuvchiga erishishi uchun 38 yil kerak bo‘ldi, ammo ChatGPT ishga tushirilganidan atigi ikki oy o‘tib 100 million faol foydalanuvchiga ega bo‘ldi.
Bu tarixiy o‘sish naqshlaridan keskin farq qiladi. Elektr energiyasi AQShdagi uylarning 90 foiziga yetib borishi uchun 65 yil kerak bo‘ldi. Telefon esa o‘nlab yillar davomida aholi orasida hashamat hisoblanardi va uzoq vaqt davomida atigi 25% odamlar foydalanar edi.
Aksariyat startaplar uchun o‘sish hamon dastlabki yo‘qotishlar va sust rivojlanish bosqichlarini o‘z ichiga oladi. Biroq, vaqt o‘tishi bilan bu jarayon tezlashishi mumkin.
Masalan, transport sohasi qanday o‘zgarganini ko‘rib chiqing: 1900-yillarning boshlarida shahar ko‘chalarida ot aravalari hukmron bo‘lgan, ammo atigi olti yil ichida avtomobillar shahar transportining asosiy vositasiga aylangan. Bu shuni ko‘rsatadiki, texnologik o‘zgarishlar kutilmaganda va juda tez sodir bo‘lishi mumkin.
Tadbirkorlar va investorlar uchun asosiy xulosa shuki, kelajakni shakllantiradigan eng yirik transformatsiyalar hali sodir bo‘lmadi – ular hali unicornga aylanmagan startaplar qo‘lida.
Maqola muallif haqida: Ilya Strebulaev
Ilya Strebulaev venchur kapital sohasidagi yetakchi akademik mutaxassis hisoblanadi. U Venture Capital Initiative asoschisi bo‘lib, Stanford Universiteti Biznes Maktabida xususiy kapital va moliya bo‘yicha professor sifatida faoliyat yuritadi. U yerda venchur kapital bo‘yicha ommabop kurs olib boradi.
Strebulaevning ilmiy ishlari yetakchi akademik jurnallarda chop etilgan bo‘lib, The Wall Street Journal, The New York Times, Bloomberg va Harvard Business Review kabi nashrlarda ham e’lon qilingan. U butun dunyo bo‘ylab yirik biznes va hukumat yetakchilari uchun seminar va treninglar o‘tkazadi hamda venchur kapital va korporativ innovatsiyalar bo‘yicha kompaniya va investorlar uchun konsultatsiyalar beradi. 2023-yilda u LinkedIn’ning “Top Voice” reytingiga kiritilgan.
