Startuplar o‘sish, foydalanuvchi soni va virallikka e’tibor berar ekan, investorlar ko‘pincha birinchi navbatda quyidagi savolni beradi:
“Siz har bir mijozdan qancha ishlab topasiz va unga qancha sarflaysiz?”
Bu — Unit Economics savolidir. Ya’ni, mahsulotingiz yoki xizmatigiz uchun har bir mijoz darajasida iqtisodiy asoslar qanday ishlaydi? Agar bu raqamlar ishlamasa, biznesingiz uzoq yashamaydi — o‘sish emas, yo‘qotish bo‘ladi.
Unit Economics nima?
Unit Economics — bu har bir mijoz (yoki mahsulot birligi) uchun tushum va xarajatni solishtirish orqali foydani o‘lchovchi model.
🔑 Asosiy formulalar:
1. CAC (Customer Acquisition Cost)
Yangi bitta mijozni jalb qilish uchun qancha pul sarflaysiz?
Formula:
CAC = Marketing & Sales xarajatlari / Jalb qilingan yangi mijozlar soni
📌 Misol: Agar siz $10,000 reklama uchun sarflab, 500 yangi foydalanuvchi olgan bo‘lsangiz → CAC = $20
2. LTV (Customer Lifetime Value)
Har bir mijoz sizga umri davomida qancha daromad olib keladi?
Formula (SaaS uchun):
LTV = (Average Revenue Per User per month × Gross Margin) × Customer lifespan (oy)
📌 Agar foydalanuvchi oyiga $10 to‘lasa, 12 oy qolsa, va GM 80% bo‘lsa → LTV = 10 × 0.8 × 12 = $96
3. LTV / CAC Ratio
Mijozdan qancha daromad olayapsiz va unga qancha sarfladingiz?
Ideal koeffitsient:
LTV / CAC ≥ 3 → Yaxshi
LTV / CAC < 1 → Yomon (har bir mijoz zarar keltiryapti)
Misol: Spotify vs. WeWork
- Spotify: Har bir foydalanuvchi o‘rtacha $4–5 daromad keltiradi, CAC past, retention yuqori → barqaror LTV / CAC baland.
- WeWork: CAC juda yuqori, retention past, va bir mijoz ustidan daromad olish uchun juda ko‘p vaqt kerak edi → Unit Economics salbiy edi. Natija: $40 mlrd baho → qulash.
Unit Economics’ni yaxshilash yo‘llari
✅ CAC’ni kamaytirish:
- Referral tizimi yaratish
- Organik kontent marketing
- SEO & Community Growth
- Mahsulot ichida “self-serve” yondashuvi
✅ LTV’ni oshirish:
- Foydalanuvchini uzoqroq saqlab qolish (Retention)
- Kross-sell & Upsell takliflari
- Obuna rejasini yillik modelga o‘tkazish
- Yangi foydalanuvchi segmentlariga o‘tish
Unit Economics — startup hayoti uchun indikator
| Holat | Talqin |
|---|---|
| LTV > CAC × 3 | Yaxshi biznes modeli, ko‘paytirish mumkin |
| LTV ≈ CAC | Zararsiz, lekin o‘sishga tayyor emas |
| LTV < CAC | Har bir mijoz zarar keltiryapti — modelni qayta ko‘rib chiqish kerak |
Xulosa
Unit Economics — bu sizning startupingizning ichki motori.
Agar siz bir mijoz ustidan foyda qila olmasangiz, ko‘p mijozga ega bo‘lish sizni halokatga olib boradi.
Yaxshi unit economics — bu blitzscaling, sarmoya, yoki IPO dan oldingi fundamental sog‘liq ko‘rsatkichi.
“Growth is vanity. Profit is sanity. Unit Economics is reality.”
