Odatda yangi foydalanuvchini jalb qilish — pul va vaqt talab qiladi. Ammo ba’zi startuplar bor-ki, ular reklamasiz ham keskin o‘sishga erishgan. Nega? Chunki ular viral loop deb ataladigan tabiiy tarqalish mexanizmini yaratgan.
Viral loop — bu mahsulot ichida foydalanuvchini boshqa foydalanuvchilarni jalb qilishga undovchi tizim bo‘lib, har bir yangi foydalanuvchi o‘z navbatida yana boshqalarni olib kiradi. Bu geometrik o‘sishga olib keladi.
Misol: Dropbox — har bir foydalanuvchi marketing agentiga aylantirildi
Dropbox o‘zining referral (yo‘naltirish) dasturi orqali foydalanuvchini o‘z mahsulotini targ‘ib qilishga undadi:
- Har bir do‘st taklif qilinsa, siz va do‘stingiz 500 MB bepul joy olasiz.
- Bu oddiy tizim, foydalanuvchini faol reklama qiluvchi agentga aylantirdi.
- Dropbox 15 oy ichida foydalanuvchi sonini 100,000 dan 4 millionga chiqardi — reklamasiz.
Viral Loop qanday ishlaydi?
Viral loop bu 4 bosqichdan iborat:
- Aksiya / Trigger: Foydalanuvchi mahsulotdan foydalanadi va “baham ko‘rish”, “taklif qilish” imkoniyatini ko‘radi.
- Undov: U rag‘bat (bonus, chegirma, qo‘shimcha xususiyat) evaziga do‘stini taklif qiladi.
- Yangi foydalanuvchi kiradi: Taklif qilingan kishi ro‘yxatdan o‘tadi.
- Yangi foydalanuvchi ham taklif qiladi: Shu tariqa loop yopiladi va yangi sikl boshlanadi.
Bu sikl tezlik bilan aylanar ekan, startuplar reklama xarajatisiz tezda o‘sadi.
Viral Loop KPI’si: Viral Coefficient
- Viral coefficient (K-factor) – har bir foydalanuvchi o‘rtacha nechta yangi foydalanuvchini olib kiradi.
- Agar K > 1 bo‘lsa → foydalanuvchi bazasi organik ravishda o‘sadi.
- Misol: Agar har 10 foydalanuvchi 15 ta yangi foydalanuvchini olib kirsa, K = 1.5 → portlovchi o‘sish.
Viral Loop’ni muvaffaqiyatli qilish uchun 5 kalit omil
- Tezlik – Loop’ni 1-2 kun ichida to‘liq aylantirish mumkin bo‘lishi kerak. Aks holda, foydalanuvchi qiziqishi yo‘qoladi.
- Oddiylik – Taklif qilish jarayoni “1 klikda” amalga oshishi kerak.
- Rag‘bat ikki tomonlama bo‘lsin – “Give $5, Get $5” modeli foydalanuvchini ko‘proq jalb qiladi. (📌 Uber, Revolut)
- Mahsulotni tushuntiradigan emas, ko‘rsatadigan bo‘lsin – Foydalanuvchi do‘stini taklif qilganda, u nima olishini darhol ko‘rishi kerak.
- Retention bilan birga ishlasin – Foydalanuvchini olib kelishning foydasi retention bo‘lmasa yo‘qoladi.
Yana misollar
✅ TikTok
– Har kim kontent yarata oladi
– Har bir video boshqa foydalanuvchilarga ko‘rsatiladi
– Har bir like/share orqali yangi foydalanuvchilar oqimi keladi
→ Mahsulot o‘zi foydalanuvchilarni jalb qiladi.
✅ Hotmail
– Har bir yuborilgan email oxirida “Get your free email at Hotmail” banneri.
– Oddiy, lekin har bir email foydalanuvchi olib keluvchi reklama edi.
→ Bir necha oyda millionlab foydalanuvchi orttirildi.
✅ Notion
– Har bir foydalanuvchi o‘z sahifasini “public” qila oladi
– Bu orqali mahsulotni ko‘rgan kishi uni sinab ko‘rmoqchi bo‘ladi
→ Mahsulot ichidan tashqariga signal beriladi
Qachon Viral Loop ishlamaydi?
- Agar mahsulot kundalik ehtiyojga ega bo‘lmasa (masalan, yillik foydalaniladigan xizmatlar)
- Foydalanuvchi uchun “taklif qilish” qiymat yaratmasa
- Tizim juda murakkab yoki foydalanuvchi haddan tashqari ko‘p kuch sarflashi kerak bo‘lsa
Xulosa
Viral loop — bu reklama emas, o‘z-o‘zini kuchaytiradigan o‘sish tizimi. Agar mahsulotingiz foydalanuvchining real ehtiyojiga javob berib, uni boshqalar bilan bo‘lishishga undasa, siz marketing byudjetsiz ham startapingizni global o‘lchovga olib chiqishingiz mumkin.
“Marketing yo‘q, faqat mahsulotning o‘zi boshqa foydalanuvchini olib kiradi” — bu virusli startuplarning siridir.
