Douglas McGregorning nazariyalari
Douglas McGregor 1960-yillarda o‘zining “The Human Side of Enterprise” kitobida Theory X va Theory Y nazariyalarini taqdim etdi. Bu nazariyalar ishchi kuchini motivatsiya qilish va boshqarish usullariga oid ikki qarama-qarshi modelni ifodalaydi.
Theory X
Theory X nazariyasiga ko‘ra, xodimlar asosan dangasa va ishga nisbatan befarq bo‘ladilar. Ular ishni faqat majburlikdan bajaradilar va ular doimiy nazorat va rag‘batga muhtoj bo‘ladilar.
Asosiy qoidalar
- Dangasalik va ishga nisbatan befarqlik: Xodimlar o‘z tabiati bo‘yicha ishga nisbatan dangasa va befarq bo‘ladilar. Ular ishni bajarishni yoqtirmaydilar va imkon qadar undan qochishga harakat qiladilar.
- Nazorat va jazolash: Xodimlar doimiy nazorat va nazorat ostida ishlashlari kerak. Ularni ishga majburlash uchun jazolash va qattiq tartib talab qilinadi.
- Mas’uliyatdan qochish: Xodimlar mas’uliyat olishni yoqtirmaydilar va imkon qadar uni boshqalarga yuklashga harakat qiladilar.
- Motivatsiya: Xodimlar faqat moddiy rag‘batlar (maosh, bonus) orqali motivatsiya qilinadi. Ular ichki motivatsiyaga ega emaslar va tashqi motivatorlarga ehtiyoj sezadilar.
Theory Y
Theory Y nazariyasiga ko‘ra, xodimlar o‘z tabiati bo‘yicha ishga ijobiy munosabatda bo‘ladilar va o‘z-o‘zini boshqarishga intiladilar. Ular o‘zlarini rivojlantirishga va mas’uliyat olishga tayyor bo‘ladilar.
Asosiy qoidalar
- Ishga Nisbatan ijobiy munosabat: Xodimlar ishni tabiiy jarayon sifatida qabul qiladilar va uni qoniqarli deb biladilar. Ular ishni yoqtirishadi va uni bajarishga intiladilar.
- O‘z-o‘zini boshqarish: Xodimlar o‘zlarini boshqarishga qodir va o‘z maqsadlariga erishishda mustaqil bo‘ladilar. Ular tashqi nazorat va jazolarga ehtiyoj sezmaydilar.
- Mas’uliyat va rivojlanish: Xodimlar mas’uliyat olishni yoqtiradilar va yangi ko‘nikmalarni o‘rganish va rivojlantirish uchun imkoniyat izlaydilar.
- Ichki motivatsiya: Xodimlar ichki motivatsiyaga ega bo‘lib, ularni ishga intilishlariga ichki qoniqish hissi rag‘batlantiradi. Ular o‘z ishlari orqali shaxsiy maqsadlariga erishishga intiladilar.
Theory X va Theory Y ning amaliyoti
- Boshqaruv yondashuvi
- Theory X: Qattiq nazorat va nazorat, qat’iy qoidalar va jazolash usullari qo‘llaniladi. Rahbarlar xodimlarni qattiq tartib ostida boshqaradilar va ularni ishga majburlashga harakat qiladilar.
- Theory Y: Ochiq muloqot, xodimlarning ishtirokini ta’minlash, rag‘batlantirish va rivojlanish imkoniyatlari taqdim etiladi. Rahbarlar xodimlarni ishonch va qo‘llab-quvvatlash orqali boshqaradilar.
- Ish muhiti
- Theory X: Ish muhiti qattiq nazorat ostida bo‘ladi, xodimlar o‘zlarini cheklangan va nazorat ostida his qiladilar.
- Theory Y: Ish muhiti ochiq va qo‘llab-quvvatlovchi bo‘ladi, xodimlar o‘zlarini erkin va motivatsiyalangan his qiladilar.
- Natijalar
- Theory X: Xodimlarning samaradorligi va kreativligi past bo‘lishi mumkin, chunki ular doimiy nazorat ostida ishlashdan charchaydilar va qoniqish hissini sezmaydilar.
- Theory Y: Xodimlarning samaradorligi va kreativligi yuqori bo‘lishi mumkin, chunki ular o‘z ishlari orqali shaxsiy qoniqish hissi va rivojlanishga intilishadi.
Yakun
Douglas McGregorning Theory X va Theory Y nazariyalari tashkilotlarda boshqaruv yondashuvlarini tushunish va ularga mos strategiyalarni ishlab chiqish uchun muhim vositadir. Ushbu nazariyalar orqali rahbarlar xodimlarning motivatsiyasini yaxshiroq tushunish va ularning samaradorligini oshirishga yordam beradi.
Xodimlaringizning motivatsiyasini tushunish va ularga mos yondashuvni tanlash orqali siz tashkilotingizning samaradorligini oshirishingiz mumkin. Har bir xodim o‘ziga xos va ularning ehtiyojlariga mos boshqaruv usullarini qo‘llash orqali muvaffaqiyatga erishasiz. Theory X va Theory Y nazariyalari orqali xodimlaringizni qanday boshqarishingizni aniqlang va ularning samaradorligini oshirish uchun kerakli chora-tadbirlarni qo‘llang!
